GPL: آزادي و تضمين آزادي

ديدگاهي که بنياد نرم‌افزار آزاد – که از اين به بعد آن را FSF معادل Free Software Foundation مي‌ناميم - درباره آزادي لازم در رابطه با نرم‌افزار دارد در پروانه محصول اين بنياد متبلور مي‌شود. پروانه GNU General Public License که مي‌توان آنرا «پروانه جامع همگاني گنو» ترجمه کرد. نام متداول اين پروانه GNU GPL است و ترجمه‌اي براي فارسي معمول نيست.
نگاهي به آمار پروژه‌هاي ميزباني شده در سايت freshmeat.net نشان مي‌دهد که 68 درصد پروژه‌ها با پروانه GPL ثبت شده‌اند. در اين مقاله سعي مي‌کنيم دلايل محبوبيت اين پروانه بين توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهاي آزاد و بازمتن را بررسي کنيم.

ديدگاه

GPL نتيجه نوع نگاه FSF به موضوع نرم‌افزار است. اين نگاه قبلاً در مقاله‌اي از همين مجله الکترونيک توضيح داده شده و در اينجا تنها به نکات مهم مربوطه اشاره خواهيم کرد.
بنا بر نظر FSF يک نرم‌افزار براي آنکه نرم‌افزار آزاد به حساب آيد بايد چهار نوع آزادي براي کاربران فراهم آورد که عبارتند از:

آزادي اجراي برنامه براي هر منظوري (آزادي 0)

آزادي مطالعه و بررسي چگونگي عملکرد برنامه و تغيير آن براي نياز خود (آزادي 1). دسترسي به کد منبع يک پيش‌شرط براي اين آزادي مي‌باشد.
آزادي توزيع مجدد کپي‌هايي از آن، به اين ترتيب شما مي‌توانيد به همسايگان [اطرافيان] خود کمک کنيد (آزادي 2).
آزادي بهبود برنامه و انتشار اين تغييرات براي عموم، بدين وسيله تمام جامعه از آن بهره مي‌برند (آزادي 3). دسترسي به کد منبع يک پيش‌شرط براي اين آزادي مي‌باشد.
در مقدمه پروانه تصريح شده که قصد GPL دفاع از آزاديهاي برنامه‌نويسان، توسعه‌دهندگان و کاربران است. همان آزاديهايي که FSF بر آنها تاکيد دارد. اما اينها امکاناتي هستند که هر نرم‌افزاري که با کد منبع و در عرصه عمومي، بي هيچ مجوزي منتشر شود هم به افراد مي‌دهد. به عنوان نمونه پروانه BSD هيچ محدويتي براي نوع انتشار مجدد نرم‌افزارهاي منتشر شده با آن پروانه در نظر نگرفته اما GPL تاکيد مي‌کند که محدوديتهايي وضع کرده تا از سلب حقوق افرادي که از اين مجوز براي توزيع نرم‌افزارشان استفاده مي‌کنند جلوگيري کند.
گروهي، از جمله طرفداران پروانه BSD معتقدند که هر نوع محدوديتي حتا اگر براي تضمين آزاد ماندن نرم‌افزار وضع شود، در واقع آزادي را مخدوش کرده است. مي‌توان گفت اين اختلاف ديدگاه، تفاوت نظري تفکر حاکم بر پروانه GPL در مقابل طرز فکر ارايه دهنده پروانه BSD است که يکي آزادي را بدون تضمين آن ناقص و ديگري آزادي را با هر تضميني براي آن مخدوش مي‌داند.

شيوه حقوقي

از متن پروانه GPL مشخص است که با وجود تلاش براي رعايت اعتبار حقوقي، متن، لحني صميمي و بي‌پيرايه دارد. نويسندگان پروانه بيش از اينکه به قطعيّت استدلالشان در دادگاه فکر کنند در پي انتقال مفهوم مورد نظرشان به کاربران پروانه‌اند.در نتيجه پروانه از لغات و اصطلاحات خشک و پيچيده حقوقي خالي است و بجاي آن با کلماتي ساده و واضح بنا شده است. GPL در جاي جاي خود اشاره مي‌کند که براي تعهد به اين پروانه، کافيست به آن، يا در حقيقت به ديدگاه پشت متن، عمل شود. و اينکه نيازي نيست در پي اين باشيم که آيا ديگران هم به تعهد خود عمل مي‌کنند يا نه. اين موضوعي مربوط به ما نيست. به عبارت ديگر ما را از تفحّص در کار ديگران باز مي‌دارد. عملي که در بسياري از مجوزهاي ديگر افراد را تشويق به انجام آن و گزارش موارد خلاف تعهد در ازاي دريافت جايزه مي‌کند.
GPL بر بستر قانون حق تاليف تعهدنامه‌اي را فراهم مي‌آورد که بجاي محدود کردن دانش براي کسب سود مادي، تنها در کف يکي، امکان انتقال، انتشار و ارتقا دانش را فراهم مي‌آورد. پول درآوردن هم مزموم نيست به شرط اينکه به منافع تکثير دانش در جوامع لطمه نزند.
علاوه بر اين در پروانه GPL مشخص شده که توزيع‌کننده نرم‌افزار با اين مجوز هيچ‌گونه تعهدي در قبال برنامه ندارد. برنامه «همان است که هست» و توزيع‌کننده مسيوليتي در قبال اجرا يا براي پشتيباني از نرم‌افزار برعهده نمي‌گيرد. مگر آنکه در قراردادي جدا چنين مسيوليتي تاييد شود.

نتايج

وقتي نرم‌افزاري با پروانه GPL منتشر مي‌شود فضايي چند وجهي در اطراف آن شکل مي‌گيرد. از يک طرف امکان بي‌پايان توزيع و ارتقا آن پديد مي‌آيد. از طرف ديگر همواره نرم‌افزار خصوصيات نرم‌افزار آزاد را با تعريف FSF حفظ خواهد کرد. همچنين امکان انواع خدمات‌رساني مربوط به آن نرم‌افزار از توسعه آن در شاخه‌هاي خاص – البته اگر چنين قابليتهايي داشته باشد – تا پشتيباني فني شکل مي‌گيرد. چنين فضايي امکان مي‌دهد تا نرم‌افزار به جاي اينکه به ابزار کاسبي کاسبکاران – بخوانيد Businessman – تبديل گردد، به وسيله کسب درآمد برنامه‌نويسان در ازاي خدماتي که ارايه مي‌دهند بدل شود.
علاوه بر اين، روح حاکم بر GPL افراد را تشويق مي‌کند تا بجاي جستجو در کارهاي غلط ديگران، کار خود را درست انجام دهند و در اختيار بقيه افراد جامعه بگذارند.
تمام اينها و مهمتر از همه روح انساني و اخلاق‌گراي پروانه GPL مي‌تواند دلايل محبوبيتش در ميان برنامه‌نويسان باشد.

تکمله

آخرين ويرايش پروانه GPL همواره در آدرس http://www.gnu.org/licenses/gpl.html موجود است. ترجمه‌اي فارسي از اين پروانه بدست آقاي کاوه رنجبر در آدرس http://www.kaveh.org/gnu/gpl-fa.html آمده که نويسنده اين متن، آن ترجمه را با اندکي ويرايش در همين شماره آورده است.
منبع:http://www.academist.ir
/خ