مقدمه

اختر شناسي نيز همچون ديگر دانشها ابزارهايي دارد که در پيشبرد آن سهم عمده‌اي دارد. شناخت اين ابزارها براي هر منجمي لازم است، چرا که داشتن آگاهي از اين ابزارها ، منجم را قادر مي‌سازد تا از تمام کارايي آن استفاده کرده ، اهداف نجومي خود را به اجرا در آورد. با اين هدف بحث ابزارهاي اختر شناسي را آغاز مي‌کنيم. در اين بحث با ابزارهاي قديمي نجوم مانند اسطرلاب ، ذات الحلق ، سدس و ... کاري نداريم و تنها به ابزارهاي نوين اختر شناسي که در مباحث نجوم جديد کاربرد دارند مي‌پردازيم.

دوربين عکاسي

ابزار اصلي در درجه اول دوربين عکاسي مناسبي است که بشود به راحتي با آن کار کرد. شاتر دوربين بايد سرعتهاي قابل تنظيم داشته ، يعني پرده‌اي که مقابل فيلم عکاسي کشيده شده است با سرعت دلخواه شما باز و بسته شود. بويژه اينکه براي نور دهي طولاني قابل تنظيم باشد. در عکاسي شب چون با سوژه‌هاي کم نوري سر و کار داريم، نوردهي‌ها چند ثانيه تا حتي چند ساعت طول مي‌کشند. دوربيهاي مکانيکي براي اينکار مناسب هستند. عدسي (لنز) دوربين نيز مهم است.
براي اينکه از موضوعات مختلف عکس بگيريد، بايد از عدسيهايي با فاصله کانوني مختلف عکس بگيريد. پس دوربين بايد قابليت تعويض لنز داشته باشد. کيفيت عدسي دوربين در کيفيت عکس تأثير بسزايي دارد. هر چه فاصله کانوني عدسي کم باشد، زاويه ديد عدسي بيشتر و دوربين قادر است بخش وسيعي از آسمان را پوشش دهد. در دوربينهاي غير ديجيتال نوع فيلم عکاسي مهم است، فيلم هر چه حساستر باشد مدت نور دهي کوتاهتر خواهد بود.

تلسکوپ

بي گمان مهمترين ابزار هر اختر شناس (خصوصا آماتورها) تلسکوپ است. تلسکوپ ابزاري است که به بزرگ کردن زاويه‌اي اجرام آسماني مي‌پردازد. ابزار ديگري که کاري مشابه تلسکوپ دارد دوربينهاي دو چشمي يا تک چشمي است و اين دوربينها هم مانند تلسکوپ به بزرگ کردن اندازه زاويه‌اي اجرام آسماني مي‌پردازند. پيش از آنکه به ساختار تلسکوپ و دوربين بپردازيم لازم است اندکي به ويژگيهاي يک ابزار اپتيکي بپردازيم و مشخصه‌هاي آنها را بيان کنيم.
شايد از مهمترين ويژگيهاي يک ابزار اپتيکي اندازه تصوير حاصل باشد. در ابزارهاي اپتيکي بزرگنمايي مستقيما به فاصله کانوني وابسته است. فاصله کانوني در اصل فاصله بين نقطه کانون (نقطه‌اي که نور در آنجا جمع مي‌شود) تا آينه يا لنز ابزار اپتيکي است. هر چه اين فاصله بزرگتر و بيشتر باشد، بزرگنمايي ابزار اپتيکي نيز بيشتر است.
بزرگنمايي يک ابزار اپتيکي برابر است با حاصل تقسيم فاصله کانوني شيئي به فاصله کانوني چشمي. مثلا اگر فاصله کانوني شيئي تلسکوپ شما (شيئي ، عدسي يا آينه‌اي است که نور جرم سماوي نخست به آن برخورد مي‌کند) 1200 ميليمتر باشد و فاصله کانوني چشمي (عدسي که نور جرم سماوي از آن خارج شده و به چشم رصد کننده يا ابزارهايي چون دوربين عکاسي مي‌رسد) 12 ميليمتر ، آنگاه اندازه زاويه‌اي جرم مورد رصد حدود 100 برابر بزرگ شده است. به عبارتي بزرگنمايي تلسکوپ شما در اين حالت 100 است.
اما گاهي جالب است بدانيد اندازه جرم رصدي شما با واحدهاي که روزمره با آن سر و کار داريم (مانند سانتيمتر) چه اندازه است.بجز بزرگنمايي درخشندگي و کيفيت نوري تلسکوپ هم اهميت فراواني دارد. اين کيفيت را قطر شيء مشخص مي‌کند. به عبارتي هر چه بزرگنمايي کمتر و قطر شيء بيشتر باشد، درخشندگي تصوير حاصل از تلسکوپ نيز بهتر و بيشتر مي‌شود. درخشندگي تصوير با توان دوم سطح شيء نسبت مستقيم دارد به عبارتي اگر قطر شي دو برابر شود، مقدار نور متمرکز شده بر تصوير (درخشندگي) چهار برابر مي‌شود.
عامل ديگري که در تعيين کيفيت تلسکوپ يا هر ابزار نوري ديگري اهميت دارد، توان تفکيک آن قدرت ابزار اپتيکي در جدا کردن دو جسم نزديک به يکديگر است. مثلا هنگامي که مي‌گوييم توان تفکيک تلسکوپي 10 ثانيه قوسي است، يعني اين تلسکوپ هر دو جرمي را که بيش از 10 ثانيه قوسي از هم فاصله زاويه‌اي داشته باشند را تفکيک مي‌کند. اما اگر فاصله آن دو جسم کمتر از ده ثانيه قوسي باشد، تلسکوپ مذکور آن دو را به شکل يک جسم نمايش مي‌دهد.

CCD

CCD ها

CCD ها ابزارهايي هستند که براي تصويربرداري ديجيتالي بسيار دقيق از اجرام آسماني مورد استفاده قرار مي‌گيرند. اين ابزارهاي الکترونيکي صفحات حساسي دارند که با برخورد فوتونها به پيکسلهاي اين صفحات ، تقويت و تشديد رخ مي‌دهد و در نهايت تصاويري با کيفيت و دقت بسيار عالي از اجرام آسماني ايجاد مي‌گردد. از ديگر مزاياي اين ابزار ، امکان ثبت و ديدن همزمان تصاوير و نيز دستکاري در تصاوير به منظور افزايش کيفيت ، بزرگنمايي و ... با روندي بسيار ساده و نيز برگشت پذير است.

عکاسي از خورشيد

نخستين چيزي که لازم است، صافي (فيلتر) مناسبي براي کاهش کافي نور خورشيد به هنگام طلوع يا غروب ، ضخامت جو در مقابل نور خوشيد ، صافي مناسبي براي عکاسي است. اما در اوقات ديگر ، از صافيهاي خورشيدي که بر دهانه تلسکوپ (نه چشمي آن) نصب مي‌شوند استفاده مي‌شود.
منبع:دانشنامه رشد
/خ