[ اپتيک و ليزر آينه ها و عدسي ها ]
کما از ترکيب حروف اول «Cometlike appearance» به معني «صورت ظاهر ستاره دنباله‌دار مانند» يک نقطه شيئي خارج از محور عدسي استخراج شده است. اگر جسمي که مي‌خواهيم تصوير آن را توسط دستگاه نوري ايجاد کنيم، روي محور اصلي سيستم نباشد، انحرافي در تصوير حاصله بوجود مي‌آيد که آن را ابيراهي کما مي‌گويند و بر دو نوع کما مثبت و منفي مي‌باشد.
ديد کلي
کما ، ابيراهي تکرنگ مرتبه سوم است که يک ابيراهي خارج از محور بوده، نسبت به محور نوري نيمه متقارن است و به سرعت با تغيير دهانه r تغيير مي‌کند. هرچند که مي‌توان عدسي را برابر ساير ابيراهي‌ها از جمله ابيراهي کروي تصحيح کرد و همه پرتوها را در روي محور به نحو مطلوبي کانوني کرد، ولي کيفيت تصاوير نقاط خارج از محور داراي وضوح مطلوبي نخواهد بود، مگر اينکه عدسي را براي کما نيز تصحيح کرده باشند.
ابيراهي کما از چه چيزي ناشي مي‌شود؟
اين ابيراهي ناشي از پرتوهاي موازي عمودي يا مماسي شکسته شده توسط عدسي است. هر ناحيه دايره‌اي عدسي ، تصويري دايره‌اي که دايره کمايي ناميده مي‌شود، تشکيل مي‌دهد. پرتوهايي که در صفحه مماسي قرار دارند، تصويري در بالاي هر دايره کمايي و پرتوهايي که در صفحه کماني (صفحه افقي) قرار دارند، تصويري در زير هر دايره کمايي تشکيل مي‌دهند. تصاوير مربوطه به پرتوهاي منتسب به صفحات ديگر ، دايره کمايي را کامل مي‌کنند. ترکيب تمام اين دواير کمايي که شعاع آنها با افزايش شعاع مناطق بزرگتر مي‌شود، شکلي شبيه يک ستاره دنباله‌دار مي‌دهد، وجه تسميه اين ابيراهي نيز به همين علت است.
انواع ابيراهي کما
کما مثبت
بزرگنمايي براي اجزاي مختلف عدسي فرق مي‌کند. هرگاه بزرگنمايي براي پرتوهاي خارجي عبوري از عدسي بزرگتر از بزرگنمايي پرتوهاي عبوري از مرکز آن باشد، مي‌گويند کما مثبت است.
کما منفي
هرگاه بزرگنمايي براي پرتوهاي خارجي عبوري از عدسي کوچکتر از بزرگنمايي پرتوهاي عبوري از مرکز آن باشد، کما منفي خواهد بود.
چگونه مي‌توان دستگاهي ساخت که فاقد ابيراهي کما باشد؟
شکل عدسي مقدار ابيراهي کما را تحت تاثير قرار مي‌دهد. همچنين سمت‌گيري يک عدسي روي بيراهي‌هاي آن تاثير مي‌گذارد. با ترکيب عدسي‌ها اين امکان وجود دارد که چندين ابيراهي را همزمان با خمش عدسي‌ها به گونه‌اي که بيراهي‌هاي همگاني حاصل از ترکيب ، کوچکتر از مقادير آنها براي عدسي‌هاي جداگانه باشد، تصحيح کرد.
روش ديگر جابجا کردن دريچه روزنه است. موقعي که دريچه جابجا شد، پرتو اصلي که به وسيله دريچه تعيين مي‌شود، به تقاطع پرتوهاي حاشيه‌اي نزديکتر مي‌شود و لذا کما کاهش مي‌يابد. اما اگر هيچ ابيراهي کروي وجود نداشته باشد، اين جابجايي روي نمي‌دهد و کما براي هر دو موضع دريچه يکسان مي‌ماند. علاوه بر تغييرات در انحناي سطوح عدسي ، تغييرات در ضخامت و يا فواصل تک‌تک اجزا و ضرايب شکست آنها مي‌توان براي تعديل ضرايب ابيراهي مورد استفاده قرار داد.
منبع: دانشنامه رشد/خ