تبلور

معمولا کاني‌ها بصورت اشکال منظم هندسي متبلور مي‌شوند که به آنها بلور مي‌گويند. بلور را مي‌توان به عنوان جسمي که داراي ساختمان اتمي منظم است، تعريف کرد. هرگاه بلور را بطور مداوم به قطعات کوچک تقسيم کنيم‏، به جايي مي‌رسيم که ديگر قابل تقسيم کردن نيست. اين جز کوچک غير قابل تقسيم ، معمولا داراي شکل هندسي منظم است که اتم‌هاي تشکيل دهنده بلور در رئوس ، مراکز سطوح ، وسط يال‌ها و يا مرکز آن قرار دارند و به نام واحد بلور يا سلول اوليه خوانده مي‌شود. هر جسم متبلور از پهلوي هم قرار گرفتن تعداد زيادي سلول اوليه تشکيل شده است که به نام شبکه بلور ناميده مي‌شود. بسته به عناصر قرينه‌اي که در سلول اوليه وجود دارد، اجسام متبلور را به 7 سيستم شامل سيستم مکعبي ، تتراگونال ، تري گونال ، هگزا گونال ، ارتورومبيک ، مونوکلينيک و تري کلينيک تقسيم مي‌کنند.

خواص عمومي کاني‌ها

سختي
سختي را مي‌توان به صورت مقاومت کاني در برابر خراشيده شدن تعريف کرد. در کاني شناسي ، سختي يک جسم را با جسم ديگر مي‌سنجند. طبق تعريف اگر جسمي ، جسم ديگر را مخطط کند از آن سخت تر است. براي سنجش سختي کاني‌هاي مختلف 10 کاني را به عنوان مبناي سختي انتخاب کرده‌اند و سختي ساير کاني‌ها را نسبت به آنها مي‌سنجند. اين مقياس به نام مقياس موس معروف است.
1 تالک 2ژيپس 3کلسيت 4فلوئورين 5آپاتيت 6ارتوز 7کوارتز 8توپاز 9کرندوم 10الماس
کليواژ
برخي از بلورها در امتدادهاي بخصوصي به آساني و به صورت سطوح صاف شکسته مي‌شوند. اين سطوح به نام سطوح رخ يا کليواژ خوانده مي‌شود. بايد توجه داشت که سهولت شکستن کليواژ در کاني‌هاي مختلف متفاوت است و حتي ممکن است يک کاني داراي امتداد کليواژهاي مختلف باشد.
جرم مخصوص
جرم مخصوص به علت ناخالصي‌هاي موجود در کاني ثابت نيست و هميشه مقدار آن بين دو حد در نظر گرفته مي‌شود. جرم مخصوص يکي از مشخصات مهمي است که توسط آن مي‌توان نوع کاني را مشخص کرد.
رنگ
رنگ کاني‌ها معمولا خيلي متغير است و بسته به عوامل فيزيکي و شيميايي در حد وسيعي تغيير مي‌کند. بطوري که نمي‌توان آن را جز مشخصه‌هاي اصلي در نظر گرفت. ولي رنگ خاکه کاني يعني رنگي که در اثر مالش آن با يک صفحه چنين حاصل مي‌شود، نسبتا ثابت تر است و در خيلي موارد به شناسايي کاني کمک مي‌کند.
جلا
اشعه‌اي که در سطح کاني منعکس مي‌شود منظره ويژه‌اي به آن مي‌دهد که به نام جلاي کاني خوانده مي‌شود. جلاي کاني به خواص سطح و قدرت جذب آن بستگي دارد و به انواع فلزي ، الماسي ، شيشه‌اي ، صمغي ، مومي ، صدفي ، چرب و ابريشمي تقسيم مي‌شود.

خواص مغناطيسي

بعضي از کاني‌ها داراي خواص آهنربايي طبيعي‌‌اند که کمک موثري در شناسايي آنها بشمار مي‌رود.

خواص شيميايي

از خواص شيميايي کاني‌ها نيز مي‌توان براي شناسايي آنها استفاده کرد. از جمله اين خواص مي‌توان قابليت انحلال کاني در آب و محلول‌هاي شيميايي ، تشکيل املاح با اسيدها و بازها و ... نام برد.

انواع کاني از نظر نحوه تشکيل

کاني اوليه يا درون زاد
کاني‌هاي درون زاد همان طور که از نامشان پيدا است، در درون زمين يعني کيلومترها زير زمين تشکيل شده‌اند. ماده اصلي تشکيل دهنده کاني‌هاي درون زاد و بطور کلي مادر همه کاني‌ها جسم سيال خمير مانندي است که به نام ماگما خوانده مي‌شود. با توجه به نحوه تشکيل کاني‌‌هاي مختلف از ماگما ، مي‌توان مراحل مختلفي براي تشکيل کاني‌ها تشخيص داد که اين مراحل شامل مراحل ماگمايي اوليه ، پگماتيتي ، پنوماتوليتيک و گرمابي است.
کاني‌هاي ثانويه يا برون زاد
اين کاني‌ها از تغيير و تبديل کاني‌هاي اوليه يا درون زاد بوجود مي‌آيند. کاني‌هاي اوليه عموما در شرايط فشار و درجه حرارت بالا تشکيل شده‌اند و به همين خاطر اين کاني در شرايط سطح زمين که متفاوت با شرايط تشکيل آنها مي‌باشد چندان سازگار نيستند. کاني‌هاي اوليه براي سازگار شدن با شرايط سطح زمين ، خرد و تجزيه شده و به کاني‌هاي ثانويه يا برون زاد تبديل مي‌شوند. فرآيندهاي مختلفي همچون هوازدگي ، رسوبي و بيولوژيکي به تشکيل کاني‌هاي ثانويه کمک مي‌کنند.
کاني‌هاي دگرگوني
تغيير مشخصات کاني‌ها و سنگ‌ها در اثر حرارت و فشار ، دگرگوني ناميده مي‌شود. در اثر دگرگوني کاني‌ها ممکن است شکل بلورين اوليه خود را از دست داده و به شکل جديدي متبلور شوند. البته تغيير تبلور کاني‌ها در جهتي است که با شرايط جديد سازگار باشند. ضمن تغييرات دگرگوني ممکن است ترکيب شيميايي کاني‌ها نيز عوض شده و عناصري از ساختمان آن خارج و يا به آن وارد شوند. دگرگوني به سه نوع مجاورتي ، ناحيه‌اي و حرکتي تقسيم مي‌شود که درطي هر يک از اين دگرگوني‌ها کاني‌هاي مختلفي بوجود مي‌آيد.
انواع کاني‌ها
تاکنون سه هزار کاني در دنيا شناخته شده است. براي مطالعه آنها ابتدا بايد به طريقي آنها را طبقه بندي کرد. اولين طبقه بندي نسبتا علمي کاني‌ها را ابوعلي سينا ، دانشمند ايراني انجام داده است. در اين تقسيم بندي کاني‌ها به چهار گروه اصلي سنگ‌ها و مواد خاکي ، مواد سوختني ، نمک‌ها و فلزات تقسيم مي‌شدند. امروزه کاني‌ها را بر اساس نحوه تشکيل ، ترکيب شيميايي و ساختمان آنها طبقه بندي مي‌کنند. بر اساس ترکيب شيميايي و ساختمان داخلي کاني‌ها مي‌توان آنها را به انواع زير تقسيم کرد.
 کاني‌هايي که داراي اتم هاي آزاد بوده و شامل کاني‌هايي هستند که بطور آزاد و به شکل عنصر در طبيعت يافت مي‌شوند.
 کاني‌هايي که از ترکيب کاتيون‌ها با آنيون‌هاي ساده تشکيل شده‌اند و شامل سولفورها ، هاليدها و اکسيدها هستند.
نامگذاري کاني‌ها
کاني‌ها عموما اسامي ناآشنا دارند و تنها عده معدودي از آنها داراي نام ايراني هستند. اسامي کاني‌ها بر اساس يک سري ضوابط و قوانين بين المللي تعيين مي‌شود که عبارتند از:
 نام عده زيادي از کاني‌ها در واقع اسم محلي است که براي اولين بار در آنجا پيدا شده‌اند و به انتهاي نام منطقه پسوند ايت اضافه شده است. به عنوان مثال ايلينيت از نام کوههاي ايلمن واقع در اورال و تيروليت از تيرول که محلي در اتريش است گرفته شده است.
 نام بعضي از کاني‌ها از اصطلاحات خاص بعضي کشورها گرفته شده است. مثلا سافير از اصطلاحات محلي هندوستان است.
 نام عده ديگري از کاني‌ها از رنگ آنها در زبان يوناني گرفته شده است. مثلا هماتيت به معني قرمز خوني، آزوريت به معني آبي رنگ ، کلريت به معني سبز رنگ و آلبيت به معني سفيد رنگ است.
 بعضي از کاني‌ها نام خود را از خواص ويژه‌اي که داشتند گرفته‌اند. مثلا ديستين ، در زبان يوناني به معني داراي «دو سختي» است.
 نام بعضي از کاني‌ها مربوط به عناصر موجود در آنهاست. مثلا نيلکين داراي نيکل و کوپريت داراي مس است.
 نام بعضي از کاني‌ها از اسم محققيني که آنها را براي اولين بار يافته‌اند مشتق شده است. مثلا براگيت به نام کاشف آن «براگ» و بيرونيت به نام يابنده آن ابوريحان بيروني و ... گرفته شده است.
مفاهيم پايه اي کاني شناسي
.1. تعريف کاني : کاني جسمي است هموژن (يعني از نظر خواص فيزيکي و شيميايي در جهات موازي يکسان باشد ) که به وسيله عوامل طبيعي بوجود آمده و از ترکيب جامد زمين باشد .
.2. اجسام ايزوتروپ:جسم ايزوتروپ جسمي است که در تمام جهات به يک اندازه رشد کرده به طوري که جسم به شکل کروي به وجود مي آيد .
.3. اجسام آن ايزوتروپ : جسمي است که بر خلاف اجسام ايزوتروپ در جهات غير موازي از نظر فيزيکي و شيميايي متفاوت بوده و رشد آن در جهات متفاوت با يکديگر فرق مي کند و يکسان نيست .
.4.تعريف کريستال : کريستال جسمي است هموژن و آنيزوتروپ که نظام اتمي تکراري سه بعدي دارد .
.5. تراخت : عبارت است از مجموعه صفحاتي که در يک بلور وجود دارد .
.6. هابيتوس : به مجموع فرم و يا تراخت يک بلور هابيتوس مي گويند .
.7. آمورف : اجسامي هستند که هيچ گونه علامت و مشخصه بلوري در آنها وجود ندارد.
.8. اگرگات : هرگاه بلور هاي يک کاني تشکيل يک توده متراکم را بدهند به طوري که بلور ها داراي صفات بلوري نباشند ، به چنين تجمعي اگرگات گفته مي شود .
.9. ايزومورفي (همشکلي) : کاني هاي مختلفي را که از نظر شيميايي مشابه و داراي فرم و شکل بلوري يکساني باشند را مي گويند .
.10. پلي مورف(چند شکلي) : شکل هاي مختلف يک کاني که از نظر ترکيب شيميايي يکسان بوده ولي از نظر شکل و فرم شبکه متفاوت باشند را پلي مورف يا چند شکلي مي گويند .
.11. مديفيکاسيون : حالت هاي مختلف فرم يک جسم با ترکيب شيميايي ثابت را مديفيکاسيون مي گويند .
.12. پيزوالکتريسيته : بعضي از بلورها مانند کوارتز در اثر انقباض و يا انبساط ، سطح خارجي شان داراي بار الکتريکي مي شود که به آن خاصيت پيزوالکتريکي مي گويند . تورمالين نيز داراي اين خاصيت است .
.13. پيروالکتريسيته : در اين حالت سطح خارجي بلور توسط حرارت داراي بار الکتريکي مي شود که به آن خاصيت پيرو الکتريکي مي گويند .
.14. فلورسانس : هرگاه يک کاني در اثر تحريک اشعه ايکس يا اشعه ماورا بنفش نورافشاني کند به اين حالت فلورسانس مي گويند . الماس ، کلسيت ،فلوئوريت و...
.15. فسفر سانس : اين پديده مثل فلورسانس بوده با اين تفاوت که تا چند لحظه بعد از قطع منبع اشعه خاصيت نورافشاني در آن باقي مي ماند .
.16. پاراژنز : کاني هايي که شرايط تشکيل آنها يکسان بوده و در کنار يکديگر يافت مي شوند ولي از گروههاي مختلف کاني ها باشند به آنها پاراژنز مي گويند .
.17. پسودومورفيسم : هرگاه يک کاني در سيستم تبلوري غير از سيستم تبلور خودش متبلور شود به اين پديده گفته مي شود .
.18. ميرمکيت : هم رشدي کوارتز و پلاژيکلاز .
.19. گرانيت خطي : همرشدي کوارتز و فلدسپات آلکان
تعريف کاني: يک ماده معدني و طبيعي که داراي ترکيب شيميايي وخواص فيزيکي تقريبا ثابت است.
سري موس براي تعيين درجه سختي کانيها:
1 تالک
2 ژيپس مثل: ناخن حدود 2.5
3 کلسيت مثل: سکه مسي حدود3
4 فلوريت
5 آپاتيت مثل: چاقوي جيبي حدود5
6 فلدسپات مثل: شيشه پنجره حدود5.5
7 کوارتز مثل: سوهان فولادي حدود 6.5
8 توپاز مثل: چيني بدون لعاب حدود 7
9 کرندوم مثل: سمباده
10 الماس
به دليل زياد بودن کاني ها تعداد اندکي از مهمترين ها رو ميتوانيد از لينک هاي زير ببينيد که خودم آپلود کردم:
ژيپس:
http://serv1.imagehigh.com/files/ih00000...3.%20Zhips
فلدسپات:
http://serv1.imagehigh.com/files/ih00000...0Feldespat
کوارتز:
http://serv1.imagehigh.com/files/ih00000....%20Quartz
آراگونيت:
http://serv1.imagehigh.com/files/ih00000...20Aragonit
سينابر:
http://serv1.imagehigh.com/files/ih00000...%20Sinaber
منبع:دانشنامه رشد و univer30t.com