به نام خدايي كه دل راآفريد و آن را جايگاه «ايمان» قرار داد، و محلّي براي تجلّي محبت الهي در انسان‏ها. از نقش هدايت‏گري «قلب» در انسان گفتيمو ضرورت نظارت بر حالاتش و ورودي‏ها و خروجي‏هايش. اينك بدانيم كه دل ،گرسنه و تشنه چيست و آب و غذايش چگونه تأمين مي‏شود و «حيات برتر» قلب به چيست؟

عطر دل‏انگيز «حكمت»

در سخنان حضرت امير عليه‏السلام، دل به ظرفي تشبيه شده است كه هرچه با ظرفيت‏تر باشد بهتر است (فخيرها اوعاها)، نيز محتواي دل‏ها را نيز در ميزان ارزشمندي دل‏ها داراي نقش مي‏داند و مي‏فرمايد: بدانيد! خداي سبحان از قلب‏ها آن را ستايش كرده است كه ظرفيتش بيش از هر چيز از حكمت پرشده باشد: «اعلموا ان الله لم يمدح من القلوب الا اوعاها للحكمة».1 و حكمت چيست؟ جز معرفت‏هاي ناب و بينش‏هاي درست و هستي شناسانه و عرفاني؟!
در كلمات حضرت رسالت نيز نكات جالبي وجود دارد. آن حضرت در تقسيم بندي دل‏ها و ويژگي‏هاي آنها، از قلبي ياد مي‏كند كه چون عطردان و ظرف مشك است. كه چون گشوده شود، از آن بوي خوش به فضا پخش مي‏شود «كجرابِ‏المسك، طيّبٌ ان فُتح».2
كينه و حسد، محتواي آلوده و متعفّني است كه برخي از دل‏ها را به عفونت مي‏كشد. شك و ترديد، مظروف شومي است كه برخي قلب‏ها را واژگونه مي‏سازد و «قلب منكوس» پديد مي‏آورد.
بدبيني، سوءظن و بدخواهي نيز، بعضي دل‏ها را به جهنمي سوزان ،يا بيغوله‏اي وحشت زا، يا مزبله‏اي عفن مبدل مي‏كند.

حيات دل

چرا دل را با پند و حكمت زنده نسازيم و با معارف والا، بالا نبريم و غذاي معنوي و عرفاني در اختيارش نگذاريم؟ خستگي دل را با چه مي‏توان بر طرف ساخت و به آن نشاط بخشيد؟ دل مردگي، صاحب آن دل را هم دچار «مرگ تدريجي» و خستگي از زندگي مي‏سازد.
امام علي عليه‏السلام مي‏فرمايد: آن گونه كه بدن‏ها خسته و ملول مي‏شود، دل‏ها هم دچار خستگي و ملالت مي‏گردد، درمان آن، تغذيه دل با حكمت‏هاي ناب و بديع است:
«اِنّ هذه القلوب تَمَلُّ كما تَمَّلُ الابدانُ فابتغوا لها طرائِف الحِكم».3
اين حكمت‏هاي ظريف و طريف و تازه، كجا يافت مي‏شود و در كدام بازار عرضه مي‏گردد؟ آيا سراغ قرآن و حديث رفته‏ايد؟ عرضه حكمت‏هاي حيات بخش فراوان است. اما اگر چشم و گوش دل بسته باشد، آن را نه خواهد ديد و نه آواي آن را خواهد شنيد. كسي كه نا محرم باشد. به حريم حكمت و معرفت راهي ندارد.
موج نداي دعوت به خير، هميشه در فضا موجود است. اگر گيرنده‏هاي ما اشكالي نداشته باشد، آن امواج را مي‏گيرد اما اگر نقص فني گوش دل ـ كه اغلب با گناه پديد مي‏آيد ـ سبب شود كه دريافت كننده دل آن امواج را نتواند بگيرد، اشكال از گيرنده است نه ازفرستنده.
اگر مشتري كالاي عرشي و حكمت‏هاي برين باشيم، بازار و فروشنده و محل عرضه آن را هم خواهيم شناخت. اما اگر مشتري نباشيم، حتي اگر بيخ گوشمان هم جار بزنند و مقابل چشممان هم به نمايش بگذارند، از شنيدن و ديدن محروم خواهيم بود.
به اين كلام حضرت صادق عليه‏السلام عنايت كنيد:
هرگاه خداوند بخواهد به بنده‏اي خير برساند و خوبي او را بخواهد، گوش‏هاي قلبش را بازو شنوا مي‏كند. اما اگر بخواهد محرومش كند (آن هم به خاطر عملكرد بد يا رويگرداني خودش از بينايي)، برگوش دلش مهر مي‏زند و ديگر هرگز روي صلاح را نمي‏بيند. و اين است معناي كلام حق كه «اَم علي قلوب اقفالها».4
اين نتيجه همان «اعراض» است كه دل نامحرم مي‏شود و به روي عوالم نور بسته مي‏گردد.